Wassenaar is een plaats en gemeente in de Nederlandse provincie Zuid-Holland. De gemeente telt 25.931 inwoners en heeft een oppervlakte van 62,50 km². Binnen de gemeentegrenzen liggen geen andere kernen. De gemeente Wassenaar maakt deel uit van het kaderwetgebied Haaglanden en de metropoolregio Rotterdam-Den Haag.

Wassenaar bestaat uit een dorpskern met daaromheen een bosrijke omgeving met veel villa's en landhuizen. Vele hiervan zijn vanouds buitenplaatsen, zomerverblijven voor welgestelde stedelingen. Behalve aan veel vermogende bewoners bieden deze onderdak aan bedrijven en consulaten. Koning Willem-Alexander en koningin Máxima hebben er hun woning op het landgoed Eikenhorst. Het landgoed Duinrell is in gebruik als pretpark. Ook renbaan Duindigt, de enige overgebleven gras-renbaan in Nederland, ligt in Wassenaar.

In het centrum van Wassenaar staat de oude romaanse dorpskerk die deels uit de 12e eeuw dateert, en deels in de 16e eeuw werd opgebouwd na vernielingen in het begin van de Tachtigjarige Oorlog. In deze kerk werd Prinses der Nederlanden Alexia gedoopt. Naast een klein aantal oude dorpshuizen staat er ook de achttiende-eeuwse windmolen Windlust.

Wassenaar grenst aan het dorp Voorschoten waar al jarenlang goede betrekkingen mee zijn. Al van oudsher hebben de twee plaatsen een gezamenlijke geschiedenis. Het geslacht Van Wassenaar huisde bijvoorbeeld in kasteel Duivenvoorde in Voorschoten en Landgoed De Horsten, waar Eikenhorst een deel van is, ligt gedeeltelijk in de buurgemeente.

Aan de Wassenaarse Slag liggen in het natuurgebied nog vele restanten van de Atlantikwall, waaronder een honderden meters lange betonnen muur. Met bijna 1000 meter aan ondergrondse gemetselde gangen worden vijf bunkers verbonden. Het stelsel is tegenwoordig in gebruik als de vleermuisbunker.

Er zijn sporen van bewoning uit 1800 voor Christus aangetroffen. Van de aan Willibrord gewijde, rond 1150 gebouwde romaanse kerk wordt beweerd dat hij op de plaats ligt, waar deze missionaris aan land was gegaan. Dat zou kunnen, want in de jongste jaren heeft archeologisch onderzoek aangetoond dat er in de oude dorpskern al vanaf de Merovingische tijd (7e eeuw) sprake is van permanente bewoning. In de huidige dorpskerk zijn nog sporen te vinden van de 12e-eeuwse romaanse kerk. Een testament van Ida van Santhorst uit 1310 is het oudste archiefstuk dat melding maakt over de dorpskerk.

De hoge duinen ten westen van de kerk zijn pas later ontstaan. In de nabijheid van deze kerk lag de burcht, een grote versterking op een kunstmatige heuvel, van de heren van Van Wassenaer.[2] De eerste vermelding van een lid van dit geslacht dateert van 1200. De vondst van een spinsteentje, een molensteen en metaalslakken, afkomstig van een lokale smederij, uit de 13e eeuw duidt op de aanwezigheid van verschillende typen ambachtslieden. In de 14e eeuw werd er rechtgesproken in het "Wapen van Wassenaar"

Lange tijd bleef Wassenaar een klein dorp. Aan het einde van de middeleeuwen liep vanuit Wassenaar een weg naar het aan zee gelegen, in 1396 gestichte en in de 16e eeuw weer verdwenen zeedorp Berkheide.

In de 16e eeuw (rond 1573-74) werd Wassenaar grotendeels vernietigd door inwoners van Leiden die wilden voorkomen dat Spaanse troepen hun intrek in Wassenaar zouden nemen.

In de Gouden Eeuw ontstonden er buitenplaatsen van rijke Haagse burgers. Clingendael en Duinrell stammen al uit de zeventiende eeuw. De voorganger van Huize De Paauw dateert al uit 1556, nog voor de Tachtigjarige Oorlog. In 1795, telde Wassenaar 26 buitenplaatsen.

Rond 1805 werd de "Heerweg" tussen Den Haag-Haarlem (de huidige Rijksstraatweg, nu beter bekend als de N44/A44) bestraat. Instrumenteel hierin was Adriaan Pieter Twent van Raaphorst, bewoner van Huize de Paauw en "minister" van Binnenlandse Zaken en Verkeer en Waterstaat onder Lodewijk Napoleon.

Omstreeks 1840 liet de broer van koning Willem I, prins Frederik, het paleisje "De Paauw" aanleggen, waar hij tientallen jaren gewoond heeft en dat thans als gemeentehuis van Wassenaar dient. Hij kocht ook vele aangrenzende landgoederen op, waardoor een groot, aaneengesloten gebied ontstond.

Na de aanleg van de spoorlijn Rotterdam Hofplein - Scheveningen (het tracé daarvan vormt de tegenwoordige Landscheidingsweg) in 1907/'08 begon Wassenaar zich te ontwikkelen als villadorp voor rijke havenbaronnen en -industriëlen. Deze ontwikkeling stagneerde tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar vanaf de jaren twintig en dertig verrezen veel grote villa's in de bosrijke omgeving van het dorp Wassenaar. Tussen de wereldoorlogen verrees ook de nieuwe wijk De Kieviet in de buurt van het negentiende-eeuwse lustslot Kasteel Oud-Wassenaar. Vanaf 1923/'25 had Wassenaar ook een tramverbinding met Den Haag en Leiden (de Gele Tram). De spoor- en tramlijnen door Wassenaar werden in 1953, respectievelijk 1961 opgeheven.

In Wassenaar zijn twee internationale verdragen uitgewerkt:

Op 24 november 1982 werd ten huize van Chris van Veen, de voorzitter van werkgeversorganisatie VNO, het akkoord van Wassenaar gesloten. Hierin werd de basis gelegd voor het later veelbesproken poldermodel.

Een deel van Wassenaar is een beschermd dorpsgezicht en ook de landgoederenzone ten zuiden van Wassenaar is een beschermd dorpsgezicht. Verder zijn er meer dan 300 rijksmonumenten en 115 gemeentelijke monumenten. Tevens zijn er enkele oorlogsmonumenten.